Günümüze kadar yapılan 24 genel seçim içinde, hangi partiler Rize’den milletvekili çıkarmıştır? Rize’den en fazla kaç dönem, kimler milletvekilliği yapmışlardır? Bu soruların cevabını birçoğumuz bilmiyordur. Bu haber ile Rize’yi temsil eden vekiller hakkında bilgilere sahip olup, geçmişe dair kısa bir yolculuğa çıkmış olacaksınız. 1920-2012 yılları arasındaki 92 yıllık dönemde, Rize Vilayeti T.B.M.M.’de 24 Genel Seçimde 117 milletvekili ile temsil edildi. Rize’yi temsil eden milletvekilleri (Alfabetik Sıra İle); Abdulkadir Kart, Ahmet Fuat Bulca, Ahmet Kabil, Ahmet Mesut Yılmaz, Ahmet Morgil, Akif Akyüz, Ali Rıza Zırh, Arif Hikmet Güner, Arif Şevket Bilgin, Asım Us, Bayram Ali Bayramoğlu, Cevat Yalçın, Erol Yılmaz Akçal, Esat Özoğuz, Fahri Kurtuluş, Fehmi Memişoğlu, Fuat Sirmen, Hasan Basri Albayrak, Hasan Cavit Belül, Hasan Karal, Hayati Yazıcı, Hüseyin Agun, Hüseyin Avni Kabaoğlu, İbrahim Şevki Tüzün, İlyas Çakır, İlyas Sami Muş, İmdat Sütlüoğlu, İsmail Sarıgöz, Kemalettin Kamu, Lütfi Çırakoğlu, Mehmet Atıf Tüzün, Mehmet Bekaroğlu, Mehmet Fahri Mete, Mehmet Kemal Balta, Mehmet Necati Memişoğlu, Mehmet İhsan Kurtkan, Mehmet Ali Okar, Mustafa Ekrem, Mustafa Mazhar Basa, Mustafa Nazikoğlu, Mustafa Parlak, Muzaffer Önal, Nusret Bayraktar, Osman Kavrakoğlu, Osman Nuri Özgen, Osman Yılmaz Karaosmanoğlu, Ömer Fehmi Noylan, Raif Dinç, Rauf Benli, Saim Ali Dilemre, Salih Zeki Köseoğlu, Sami Kumbasar, Sudi Reşat Saruhan, Şadan Tuzcu, Şevki Yılmaz, Tahsin Bekir Balta, Tuncay Mataracı, Turgut Halit Kunter, Yılmaz Balta, Yusuf İzzet Akçal, Zeki Rıza Sporel, Zeynel Abidin Atak, Ziya Hurşit Rize’yi  T.B.M.M.’de Temsil Eden Siyasi Partiler; Rizeli seçmenler, 9 farklı partiden ve de bir defa bağımsız aday olmak üzere milletvekili seçmişlerdir. Rize’den bugüne kadar (en fazla) milletvekili çıkartan parti  “Cumhuriyet Halk Partisi” 53 olurken, Milliyetçi kesimin temsil edildiği “Milliyetçi Demokrasi Partisi” 2 vekil çıkarmıştır. Sağ kanadın önemli partilerinden olan “Demokrat Parti-Adalet Partisi”  30 vekil çıkartırken, “Anavatan Partisi”  14, Muhafazakar tabanlı “Milli Selamet- Refah Partisi-Fazilet Partisi”  3,  yakın bir geçmişte kurulan muhafazakar kökenli olup, her kesimden seçmenin oyunu alan  “Adalet ve Kalkınma Partisi” ise 8 milletvekili çıkarmıştır. Cumhuriyet Halk Partisi 53 Demokrat Parti 18 Anavatan Partisi 14 Adalet Partisi 12 Adalet ve Kalkınma Partisi 8 Kurucu Meclis 6 Milliyetçi Demokrasi Partisi 2 Bağımsız 1 Fazilet Partisi 1 Milli Selamet Partisi 1 Refah Partisi 1 Rize’de En Fazla Milletvekili Olanlar: Rize’den en fazla milletvekili olarak seçilen 3 kişi vardır. 7’ şer dönemle; Ali Rıza Zırh ve Hasan Cavit Belül,  6 dönemle eski başbakanlardan Ahmet Mesut Yılmaz Rize’den en fazla vekil seçilen kişiler olmuşlardır. Ali Rıza Zırh: (II., III., IV., V., VI., VII.ve VIII. Dönem) Hasan Cavit Belül: (II., III., IV., V., VI., VII.ve VIII. Dönem) Ahmet Mesut Yılmaz: ( XVII., XVIII., XIX., XX., XXI  ve XXIII. Dönem) 1920-2011 Yılları Arasında Seçimlerde Rizeli Seçmenler Kimleri Vekili Olarak Seçti? Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı ilk mecliste, siyasi partinin olmamasından dolayı, ilk mecliste görev alan milletvekilleri hiçbir siyasi partinin üyesi değillerdi. T.B.M.M.’nin II. döneminden itibaren “Siyasi Partiler” Türk Siyasetinde sahne almaya başladı. Uzun yıllar (1923-1950) tek partili siyasi hayat yaşayan Türkiye’de 1950’den sonra çok partili düzene geçilmiştir. 1923-1950 yılları arasında yapılan, 7 genel seçimde (V. dönem 1934-1939 Rize-Artvin Vilayetleri 1933 yılında çıkarılan bir kanunla Çoruh vilayeti adı altında seçime girmiştir) Cumhuriyet Halk Partisi, Rize’den 46 milletvekili ile Ankara’da temsil edilmiştir. 7 Ocak 1946 tarihinde kurulan Demokrat Parti ile beraber, Türkiye’nin birçok şehrinde olduğu gibi, Rize’de de tek partili sistemin yarattığı rahatsızlıktan dolayı, IX. Genel seçimde, Rize’den Demokrat Parti 6 milletvekili çıkartarak, Cumhuriyet Halk Partisinin Rize’de ki egemenliğine son veriyordu. 1950-1960 yılları arasında yapılan 3 genel seçimden, Demokrat Parti Rize’de rakibi Cumhuriyet Halk Partisine tek bir sandalye bile vermiyordu. 1960 ihtilalinden sonra kapatılan Demokrat Parti yerine, aynı siyasi ideolojinin devamı  olan Adalet Partisi kurulunca, XII. Yasama yılında Adalet Partisi Rize’deki 4 milletvekilinin 3’ünü alırken, Cumhuriyet Halk Partisi 3 dönem sonra Meclise Rize’den milletvekili gönderebiliyordu. 1980 Darbesinde, Türkiye’de ki Birçok Siyasi Partileri Kapatıldı 1980 ihtilalinden sonra, birçok siyasi parti kapatılırken, yerlerine yeni siyasi oluşumlar ortaya çıkmıştır. Bu oluşumların içinde, en fazla parlayan ise Turgut Özal liderliğindeki “Anavatan Partisi” olmuştur. XVII. Genel seçimlerde, Rize’den Anavatan Partisi ve Milliyetçi Demokrasi Partisi 2’şer vekil çıkartmışlardır. 2002 yılına kadar yapılan, 6 genel seçimde, “Anavatan Partisi” Rize’den 18 milletvekilinden sadece 4 tanesini kaptırırken, 14 vekil ile Rize’yi Ankara’da temsil etmişlerdir. 2002 yılında yapılan genel seçimlerden itibaren, “Adalet ve Kalkınma Partisi” Rize’den çıkarılan 9 milletvekili içerisinde sadece, 1 milletvekilliğini kaybetmiştir. Türkiye Cumhuriyetinin ilk siyasi partisi olan, “Cumhuriyet Halk Partisi” ise, en son 38 yıl önce Rize’den 16. dönemde yapılan seçimlerde milletvekili çıkarabilmiştir. 1977 den sonra yapılan 9 genel seçimde tek bir vekil bile çıkartamamıştır. RİZE MİLLETVEKİLLERİ 1. Dönem (23 Nisan 1920 - 15 Nisan 1923) Zeynel Abidin Atak Esat Özoğuz İbrahim Şevki Tüzün Mehmet Necati Memişoğlu Osman Nuri Özgen Ziya Hurşit 2. Dönem (11 Ağustos 1923- 2 Ağustos 1927) Ali Rıza Zırh Cumhuriyet Halk Partisi Mustafa Ekrem Cumhuriyet Halk Partisi Esat Özoğuz Cumhuriyet Halk Partisi Ahmet Fuat Bulca Cumhuriyet Halk Partisi Hasan Cavit Belül Cumhuriyet Halk Partisi Rauf Benli Cumhuriyet Halk Partisi 3. Dönem (2 Ağustos 1927 - 26 Mart 1931) Akif Akyüz Cumhuriyet Halk Partisi Ahmet Fuat Bulca Cumhuriyet Halk Partisi Ali Rıza Zırh Cumhuriyet Halk Partisi Mehmet Atıf Tüzün Cumhuriyet Halk Partisi Esat Özoğuz Cumhuriyet Halk Partisi Hasan Cavit Belül Cumhuriyet Halk Partisi 4. Dönem (4 Mayıs 1931 - 23 Aralık 1934) Akif Akyüz Cumhuriyet Halk Partisi Ahmet Fuat Bulca Cumhuriyet Halk Partisi Ali Rıza Zırh Cumhuriyet Halk Partisi Mehmet Atıf Tüzün Cumhuriyet Halk Partisi Esat Özoğuz Cumhuriyet Halk Partisi Hasan Cavit Belül Cumhuriyet Halk Partisi 5. Dönem (1 Mart 1935 - 27 Aralık 1938) Akif Akyüz Cumhuriyet Halk Partisi Hasan Cavit Belül Cumhuriyet Halk Partisi Ahmet Fuat Bulca Cumhuriyet Halk Partisi Mehmet İhsan Kurtkan Cumhuriyet Halk Partisi İlyas Sami Muş Cumhuriyet Halk Partisi Ömer Fehmi Noylan Cumhuriyet Halk Partisi Mehmet Ali Okar Cumhuriyet Halk Partisi Mehmet Atıf Tüzün Cumhuriyet Halk Partisi Asım Us Cumhuriyet Halk Partisi Ali Rıza Zırh Cumhuriyet Halk Partisi Not: Rize ve Artvin Vilayetleri 1933 yılında çıkan bir kanunla kurulan Çoruh vilayetine bağlanmıştır. 4 Ocak 1936 tarihli ve 2885 sayılı Kanunla Rize Vilayeti, Çoruh vilayetinden ayrılmış ve yeniden kurulmuştur. 5’inci yasama dönemine denk gelen seçimler 1935 yılında yapıldığı için ve bu tarihlerde Rize ve Artvin vilayetleri bulunmadığı için bu seçimde iki vilayeti de kapsayan Çoruh vilayetinin milletvekilleri bulunmaktadır. Kısaca, seçim tarihinde Rize Vilayeti ayrı bir vilayet olmadığı için ayrı bir seçim çevresi değildir ve bu İle ait milletvekili bulunmamaktadır. 6. Dönem (3 Nisan 1939 - 15 Aralık 1943) Hasan Cavit Belül Cumhuriyet Halk Partisi Saim Ali Dilemre Cumhuriyet Halk Partisi Raif Dinç Cumhuriyet Halk Partisi Kemalettin Kamu Cumhuriyet Halk Partisi Ali Rıza Zırh Cumhuriyet Halk Partisi Fuat Sirmen Cumhuriyet Halk Partisi 7. Dönem  (8 Mart 1944 -  14 Haziran 1946) Ali Rıza Zırh Cumhuriyet Halk Partisi Fuat Sirmen Cumhuriyet Halk Partisi Tahsin Bekir Balta Cumhuriyet Halk Partisi Hasan Cavit Belül Cumhuriyet Halk Partisi Saim Ali Dilemre Cumhuriyet Halk Partisi Kemalettin Kamu Cumhuriyet Halk Partisi 8. Dönem  (5 Ağustos 1946 -  24 Mart 1950) Fuat Sirmen Cumhuriyet Halk Partisi Tahsin Bekir Balta Cumhuriyet Halk Partisi Hasan Cavit Belül Cumhuriyet Halk Partisi Saim Ali Dilemre Cumhuriyet Halk Partisi Fahri Kurtuluş Cumhuriyet Halk Partisi Ali Rıza Zırh Cumhuriyet Halk Partisi 9. Dönem (22 Mayıs 1950 - 12 Mart 1954) Osman Kavrakoğlu Demokrat Parti Yusuf İzzet Akçal Demokrat Parti Zeki Rıza Sporel Demokrat Parti Mehmet Kemal Balta Demokrat Parti Mehmet Fahri Mete Demokrat Parti Ahmet Morgil Demokrat Parti 10. Dönem (14 Mayıs 1954 - 12 Eylül 1957) Osman Kavrakoğlu Demokrat Parti Yusuf İzzet Akçal Demokrat Parti Mehmet Fahri Mete Demokrat Parti Ahmet Morgil Demokrat Parti Hüseyin Agun Demokrat Parti Mehmet Kemal Balta Demokrat Parti 11. Dönem (27 Ekim 1957 - 27 Mayıs 1960) Osman Kavrakoğlu Demokrat Parti Yusuf İzzet Akçal Demokrat Parti Mehmet Fahri Mete Demokrat Parti Ahmet Morgil Demokrat Parti Hüseyin Agun Demokrat Parti Muzaffer Önal Demokrat Parti 12. Dönem (25 Ekim 1961 - 10 Ekim 1965) Arif Hikmet Güner Adalet Partisi Cevat Yalçın Adalet Partisi Erol Yılmaz Akçal Adalet Partisi Fuat Sirmen Cumhuriyet Halk Partisi 13. Dönem (22 Ekim 1965 - 12 Ekim 1969) Cevat Yalçın Adalet Partisi Erol Yılmaz Akçal Adalet Partisi İsmail Sarıgöz Adalet Partisi Mustafa Mazhar Basa Cumhuriyet Halk Partisi 14. Dönem (12 Ekim 1969 - 14 Ekim 1973) Erol Yılmaz Akçal Adalet Partisi Hasan Basri Albayrak Adalet Partisi Salih Zeki Köseoğlu Adalet Partisi Sami Kumbasar Cumhuriyet Halk Partisi 15. Dönem (14 Ekim 1973 - 5 Haziran 1977) Cevat Yalçın Adalet Partisi Osman Yılmaz Karaosmanoğlu Cumhuriyet Halk Partisi Sami Kumbasar Cumhuriyet Halk Partisi Sudi Reşat Saruhan Milli Selamet Partisi 16. Dönem (5 Haziran 1977 - 12 Eylül 1980) Yusuf İzzet Akçal Adalet Partisi Tuncay Mataracı Adalet Partisi Sami Kumbasar Cumhuriyet Halk Partisi Yılmaz Balta Cumhuriyet Halk Partisi 17. Dönem  (6 Kasım 1983- 29 Kasım 1987) Ahmet Mesut Yılmaz Anavatan Partisi Arif Şevket Bilgin Anavatan Partisi Fehmi Memişoğlu Milliyetçi Demokrasi Partisi Turgut Halit Kunter Milliyetçi Demokrasi Partisi 18. Dönem  (14 Aralık 1987 - 20 Ekim 1991) Ahmet Mesut Yılmaz Anavatan Partisi Mustafa Nazikoğlu Anavatan Partisi Mustafa Parlak Anavatan Partisi Şadan Tuzcu Anavatan Partisi 19. Dönem (6 Kasım 1991 - 24 Aralık 1995) Ahmet Kabil Anavatan Partisi Ahmet Mesut Yılmaz Anavatan Partisi Mustafa Parlak Anavatan Partisi 20. Dönem (8 Ocak 1996 - 18 Nisan 1999) Hüseyin Avni Kabaoğlu Anavatan Partisi Ahmet Kabil Anavatan Partisi Ahmet Mesut Yılmaz Anavatan Partisi Şevki Yılmaz Refah Partisi 21. Dönem (18 Nisan 1999 - 14 Kasım 2002) Ahmet Kabil Anavatan Partisi Ahmet Mesut Yılmaz Anavatan Partisi Mehmet Bekaroğlu Fazilet Partisi 22. Dönem  (14 Kasım 2002 - 22 Temmuz 2007) İlyas Çakır Adalet ve Kalkınma Partisi Abdulkadir Kart Adalet ve Kalkınma Partisi İmdat Sütlüoğlu Adalet ve Kalkınma Partisi 23. Dönem (22 Temmuz 2007- 7 Nisan 2011) Bayram Ali Bayramoğlu Adalet ve Kalkınma Partisi Lütfi Çırakoğlu Adalet ve Kalkınma Partisi Ahmet Mesut Yılmaz Bağımsız 24. Dönem (28 Haziran 2011 -6  Haziran 2015) Hayati Yazıcı Adalet ve Kalkınma Partisi Hasan Karal Adalet ve Kalkınma Partisi Nusret Bayraktar Adalet ve Kalkınma Partisi